Conto policial

De camiño á tenda na que traballaba como vendedor, un mozo pasaba todos os días por diante dunha casa en cuxo balcón unha fermosísima muller estaba a ler un libro. A muller nunca lle botou unha ollada. Unha vez o mozo escoitou dous clientes da tenda falando daquela muller. Dicían que vivía soa, que era moi rica e que gardaba na súa casa grandes cantidades de diñeiro, ademais de xoias e pratería. Unha noite o mozo, armado cun pico e unha lanterna sen brillo, entrou furtivamente na casa da muller. A muller espertou, comezou a berrar e o mozo atopouse coa dolorosa necesidade de matala. Fuxiu sen ter sido quen de roubar nin un alfinete, pero co consolo de que a policía non descubriría o autor do crime. Á mañá seguinte, cando entrou na tenda, a policía detívoo. Asombrado pola incrible sagacidade da policía, confesou todo. Máis tarde sabería que a muller levaba un diario íntimo no que escribira que o vendedor da tenda da esquina, bo mozo e de ollos verde,s era o seu amante e que ía visitala esa noite.

(Marco Denevi. Cartas perigosas e outras historias)

PASATEMPO

Cando eramos meniños
os vellos tiñan sobre trinta
unha pucharca era un océano
a morte simplemente

non existía.

Logo cando rapaces
os vellos eran xente de corenta
un estanque era un océano
a morte soamente
unha palabra.

Xa cando casamos
os anciáns estaban nos cincuenta
un lago era un océano
a morte era a morte
dos outros.

Agora veteranos
xa lle demos alcance á verdade
o océano é por fin o océano
pero a morte empeza a ser
a nosa.

Tres poemas de Juana de Ibarbourou

Juana de Ibarbourou (1892-1969), coñecida como Juana de América, foi unha poeta uruguaia que chegou vender máis libros que Gardel discos. Transgresora en moitos aspectos, Juana estivo moi influída pola obra de Rosalía de Castro. Ela mesma contou que espertou a súa vocación poética cando oía os versos da nosa escritora, que, de memoria, lle recitaba o seu pai, Vicente Fernández, un emigrante galego, muiñeiro de Lourenzá. Recoñecida e galadoada como poeta, tivo, porén, unha mala vida:  sufriu violencia machista (do marido e do fillo) e acabou adicta á morfina. Deostada por uns e idolatrada por outros, Juana tiña, coa súa linguaxe sinxela e natural, un talento lírico indiscutible.

Adaptamos ao galego tres poemas da poeta uruguaia: en “Muller” lamenta a falta de liberdade das mulleres, que, pola contra, si gozan os homes; no segundo, “Lamentación” do libro “Las lenguas del diamante” (1919), escrito con 22 anos, desexa a morte para rematar coa dor que lle causa un amor perdido; en “Silencio”, vemos o rosaliano reclamo do mar como espazo de descanso da súa vida cansada.

MULLER

 

Se eu fose home, que enchente de lúa,
de sombra e silencio habíame dar!
Como, noite a noite, só deambularía
polos campos quietos e en fronte do mar!

 

Se eu fose home, que estraño, que tolo,
tenaz vagabundo que había de ser!
Amigo de todos os longos camiños
que incitan a ir lonxe para non volver!

 

Cando a min me acosan ansias andadeiras
que pena tan fonda dáme ser muller!

 

LAMENTACIÓN

 

Son enredadeira:
Bendita a machada que o meu tronco fira!

Son unha ametista:
louvado o lodo que o meu lume vista!

Lámpada votiva,
maldigo ao aceite que me ten viva.

Falena rosada,
soño nunha espiña, para ser cravada.

Rocha que desdeña o mel da froita,
pido, en cambio, o vaso cheo de cicuta.

Posto que perdín a luz do seu amor,
o ser que me deches, tómao, Señor!

Mutila a miña lingua que aínda por el dama.
Cega estes ollos que aínda buscan a súa chama.

Córtame estas mans covardes que imploran
e cérrame estes beizos que por el oran!

Converte en cinza,
estes pés que aínda buscan a ruta que el pisa.

Tapia os oídos,
que aínda o seu acento albiscan en cada ruído.

Ai, triste de min,
que luz e alegría co seu amor perdín!

 

Ai, triste de min,
que xa nunca, nunca serei o que fun! 

 

SILENCIO

 

O meu lar tan lonxe do mar.

A miña vida tan lenta e cansada.

Quen me dera deitarme a soñar

unha noite de lúa na praia!

 

Morder musgos vermellos e acedos

e dispor dunha fresca almofada

cun montón deses curvados seixos

que están puídos polo sal das augas.  

 

Dar o corpo aos ventos sen nome

baixo o arco do ceo profundo

e ser toda unha noite silencio

no burato ruidoso do mundo.

Alfonsina

Á muller que pensa sécanselle os ovarios. Nace a muller para producir leite e bágoas, non ideas; e non para vivir a vida senón para espiala desde as xanelas a medio pechar. Mil veces explicáronllo e Alfonsina Storni nunca o creu. Os seus versos máis difundidos protestan contra o macho aprisionador. 

Cando hai anos chegou a Buenos Aires desde provincias, Alfonsina traía uns vellos zapatos de tacóns tortos e no ventre un fillo sen pai legal. 

Nesta cidade traballou no que había; e roubaba formularios do telégrafo para escribir as súas tristezas. 

Mentres puía as palabras, verso a verso, noite a noite, cruzaba os dedos e bicaba as barallas que anunciaban viaxes e herdanzas e amores. 

O tempo pasou, case un cuarto de século; e nada lle regalou a sorte. Pero pelexando a brazo aberto, Alfonsina foi capaz de abrirse paso no masculino mundo. A súa cara de ratiña travesa nunca falta nas fotos que congregan aos escritores arxentinos máis ilustres. 

Este ano, no verán, soubo que tiña cancro. Desde entón escribe poemas que falan do abrazo do mar e da casa que a espera alá no fondo, na avenida das madréporas.

Eduardo Galeano. Mujeres. 

Paxaros prohibidos

1976. Nun cárcere chamado Liberdade.

Os presos políticos uruguaios non poden cantar sen permiso, asubiar, sorrir, cantar, camiñar rápido nin saudar outro preso. Tampouco poden debuxar nin recibir debuxos de mulleres embarazadas, parellas, bolboretas, estrelas ou paxaros.
Didaskó Pérez, mestre de escola, torturado e preso por ter ideas ideolóxicas, recibe un domingo a visita da súa filla Milay, de cinco anos. A filla tráelle un debuxo de paxaros. Os censores rómpenllo á entrada do cárcere. 

Ao domingo seguinte, Milay tráelle un debuxo de árbores. As árbores non están prohibidas, e o debuxo pasa. 

Didaskó elóxialle a obra e pregúntalle polos circuliños de cores que aparecen nas copas das árbores, moitos pequenos círculos entre as pólas. 

⎼ Son laranxas? Que froitas son? 

A nena faino calar: 

⎼ Ssshhhh 

E en segredo explícalle: 

⎼ Bobo. Non ves que son ollos? Os ollos dos paxaros que trouxen ás agachadas. 

Fotograma da animación en 3D de Eduardo Luzzatti

Rupi Kaur II

Traemos ao galego outros textos de Rupi Kaur, escritora, ilustradora e actriz canadense de orixe india. Os seus textos breves de prosa poética, acompañados de debuxos minimalistas, triunfa nas redes con temas como o abuso, o feminismo, o amor e o desamor, a emigración...

------------------------------------------------------------------------------

cando miña nai abre a boca
para conversar durante a cea
meu pai ensarta a palabra silencio
nos seus beizos e dille que ela
nunca debe falar coa boca chea
foi así como as mulleres da miña familia 

aprenderon a vivir coa boca pechada 

------------------------------------------------------------------------------

quero pedir desculpas a todas as mulleres 

ás que chamei guapas
antes de dicirlles intelixentes ou valentes

Lamento que soara tan simple

como se iso que naceu contigo

fose motivo do teu seu maior orgullo

cando o teu espírito esmagou montañas
de agora en adiante vou dicir cousas como

tî es forte ou ti es extraordinaria
non porque non te te ache bonita
senón porque ti es moito máis que iso 

------------------------------------------------------------------------------

a soidade é un sinal de que estás precisando desesperadamente 

de ti mesma.

NACER HOME

ADELA ZAMUDIO (Cochabamba, 1854-1928) foi una escritora boliviana, pioneira do feminismo. Foi autora de ensaios literarios, pedagóxicos e políticos, así como novelista, contista, dramaturga e poeta de preocupación social e angustia filosófica. Como educadora, foi profesora e directora da primeira escola laica de Bolivia. Atacou o ensino relixioso, o crego corrupto, os costumes sociais, a hipocrisía... Defendeu o matrimonio civil e desenvolveu un significativo labor sociocultural en prol da emancipación da muller, desafiando a sociedade conservadora que a rodeaba, escandalizada coas súas ideas –daquela revolucionarias– na loita pola igualdade de sexos. En 1926 o presidente coroou en Cochabamba a Adela Zamudio, recoñecéndoa como a máis elevada expoñente da cultura en Bolivia. O 11 de outubro, data do seu nacemento, celébrase o Día da Muller Boliviana. 

“Nacer Home” reflicte a indignación de vivir baixo o sistema patriarcal. Denuncia a marxinación social, cultural e política que vivía a muller no século XIX. 

 

NACER HOME

Canto traballo ela pasa

por corrixir a torpeza

do seu home, e na casa,

(permitide que me asombre)

tan vaidoso coma inepto

segue sendo el o cabeza,

porque é home.

Se algunha versos escribe

⁃ "De algún estes versos son, 

que ela só os subscribe”;

(permitide que me asombre)

Se ese algún non é poeta,

por que tal suposición?

⁃ Porque é home.

Unha muller superior

nas eleccións non vota,

e vota o canalla peor;

(permitide que me asombre)

con só saber asinar

pode votar un idiota,

porque é home.

El abátese e bebe ou xoga

nun revés da súa sorte;

ela sofre, loita e roga;

ela chámase “ser débil”,

el apelídase “ser forte”

porque é home.

Ela debe perdoar

ao seu home se lle é infiel;

mais, el pódese vingar;

(permitide que me asombre)

pois nun caso semellante

até pode el matar,

porque é home.

Oh, mortal!

Oh mortal privilexiado,

que de perfecto e cabal

gozas seguro renome!

Para iso, que lle abasta?

Nacer home.

Vista do crepúsculo, na fin do século

Está envelenada a terra que nos enterra ou desterra. 

Xa no hai aire, senón desaire. 

Xa no hai choiva, senón choiva ácida.

Xa no hai parques, senón parkings. 

Xa no hai sociedades, senón sociedades anónimas. 

Empresas en lugar de nacións. 

Consumidores en lugar de cidadáns. 

Aglomeracións en lugar de cidades. 

Non hai persoas, senón públicos. 

No hai realidades, senón publicidades. 

No hai visións, senón televisións. 

Para eloxiar unha flor dise: «Semella de plástico»

EDUARDO GALEANO. Patas arriba. 

Chorima en Montefaro (Mugardos). Foto: E. Roiz.

POEMA DOS DONS (fragmento)

Ninguén rebaixe a lágrima ou reproche

esta declaración da gran mestría

de Deus, que con magnífica ironía

deume ao mesmo tempo os libros e a noite.

Da cidade de libros fixo donos
a uns ollos sen luz, e que só poden

adiviñar nas bibliotecas dos soños
insensatos parágrafos que ceden

ás albas á súa arela. En van o día

lles prodiga os seus libros infinitos,
arduos coma os arduos manuscritos
que pereceron en Alexandría.

De fame e sede (narra unha historia grega)
morre un rei entre fontes e xardíns;
Eu fatigo sen rumbo os confíns
desta alta e fonda biblioteca cega.

Fragmento de Poema de los dones, poema escrito por Jorge Luis Borges en 1955, cando, ao pouco de ficar cego, foi nomeado Director da Biblioteca Nacional de Arxentina.

Versos para o Día da Muller

Imos celebrar o 8 de marzo con versos dunha moza indo-canadense, Rupi Kaur. 

 RUPI KAUR  é unha escritora nacida no Punjab (India) en 1992 e criada en Canadá. Superou na súa corta existencia máis traumas dos esperados: o desarraigo, o abuso sexual, o abandono do pai...

Con 21 anos,  autopublica o primeiro dos dous libros que leva escritos: Leite e mel (1914), con poemas breves, relatos en prosa e ilustracións propias. Non está traducido ao galego, pero si ao portugués (na editorial Lua de Papel).

Reivindicativa e audaz, triunfa nas redes sociais convertida en referente do feminismo e rodeada de polémica. Dúas fotografías que colgou en Instagram foron censuradas e eliminadas. A moza remove conciencias sobre diversos temas: o abuso, a discrimación, a muller, o amor e o desamor, a perda, o trauma, a migración, a revolución...

*******************************************************************************

*******************************************************************************

*******************************************************************************

A Lotería. Shirley Jackson.

A MAÑÁ DO 27 DE XUÑO amañeceu clara e asollada, coa refrescante calor dun día de pleno verán; as flores abrocharan profusamente e a herba tiña un verdor intenso. Os habitantes do lugar empezaron a se congregar na praza, entre a oficina de correos e o banco, ao redor das dez da mañá; nalgunhas vilas había tanta xente que a lotería duraba dous días e tiña que comezar o día 26, pero naquela pequena poboación de apenas trescentas persoas, todo o proceso ocupaba un par de horas, de xeito que podía comezar ás dez da mañá e aínda ficaba tempo para os veciños volveren ás súas casas ao xantar.

Os nenos foron os primeiros en achegarse, por suposto. A escola acaba de pechar para as vacacións de verán e a sensación de liberdade producía axitación na maioría dos nenos; estes adoitaban formar grupos silenciosos por un tempo antes de botárense a xogar co seu barullo habitual. As súas conversas xiraban aínda sobre a clase e o profesor, os libros e os castigos. Bobby Martin xa enchera os petos con pedras e os outros rapaces seguiron o exemplo, seleccionando os seixos máis lisos e redondos. Bobby, Harry Jones e Dickie Delacroix –os veciños pronunciaban “Dellacroy”–acumularon finalmente unha gran morea de pedras nun recuncho da praza e protexérono das incursións dos outros cativos. As rapazas mantivéronse separadas, parolando entre elas, coa cabezas xiradas cara os nenos; mentres, os pícaros máis noviños xogaban coa terra ou collían as mans dos seus irmáns ou irmás maiores.

Axiña os homes comezaron a reunirse. Falaban de cultivos e choivas, de tractores e de impostos, mentres vixiaban os seus fillos. Formaron un grupo lonxe da morea de pedras do recuncho, e chanceaban en voz baixa, provocando máis sorrisos ca risadas. As mulleres, con vestidos de andar por casa e xerseis finos, chegaron pouco despois dos homes. Saudáronse e intercambiaron precipitados chismes antes de acercarse aos maridos. Logo, xunta a eles, puxéronse a chamar polos seus fillos, e os rapaces regresaron, de mala gana, despois da cuarta ou quinta convocatoria. 

PODES LER O CONTO COMPLETO NO SEGUINTE PDF (preme enriba).

Xustificación

NOÉMIA DE SOUSA (1926-2002), poeta e

xornalista mozambicana comprometida cos

dereitos das mulleres e dos pobos africanos. 

As súas ideas anticoloniais levárona a sufrir

 persecución e exilio.

Se o noso canto negro é simultaneamente
apagado e ameazador como o mar
en noites de calma;
se a nosa voz é rouca e agreste
só abríndose en gritos de rebeldía;
se é ao mesmo tempo amarga e doce a nosa poesía
como zume de froitas silvestres;
se é encovado e profundo o noso ollar
rachándose impávido à luz do día;
se son deformes e gretados os nosos pés espalmados
de trillar camiños ingratos;
se a nosa alma se fechou para a alegría
e só dá hospedaxe ao odio e á revolta
‒non nos culpes a nós, irmán que vés das rúas da cidade.
Que se interpuxeron entre nós e o sol

grades feas de escravización,
grades negras e cerradas a impedirnos tostar
de verdadeira felicidade.

Mais, ai, irmán que ves o das rúas da cidade!
O noso firme sentido de xustiza, a nosa indómita vontade a nacer
a nosa miseria común vestida de sacas rotas e inmundas,
a nosa propia escravitude
serán a calor e o mazarico que fundirán
para sempre as grosas columnas que nos lañaban a vida enteira
e lle arrancaron todo o xeito doce e inexpresable de vida.

                                                        
 NOÉMIA DE SOUSA

O compoñedor de contos

Nella Marchesini, Father in the Study (1928)

Os que estragaban un conto bo ou escribían un cativo, enviábano a un compoñedor de contos. Este era un velliño calvo, de ollos moi vivos, que usaba uns anteollos pasados de moda, montados case na punta do nariz, e estaba detrás dun mostrador baixiño, cheo de poeirentos libros de contos de todas as idades e de todos os países.

A súa tenda tiña unha soa porta cara a rúa e el andaba sempre moi atarefado. Dos seus grandes libros tiraba inesgotablemente palabras belas e aínda frases enteiras, ou ben anacos de aventuras ou feitos prodixiosos que anotaba nun papel branco, e logo, con paciencia e amodo, ía engarzando eses materiais no conto roto. 

Cando remataba a compoñedura, líase o conto tan ben que semellaba outro.

Disto vivía o velliño e tiña que manter a súa muller, dez fillos ociosos, un can irlandés e dous gatos negros.

MARIANO SILVA Y ACEVES. De Campanitas de Plata (1925)

O albanel

Mestre de obra.— "Ollade eses bastións e eses contrafortes:
diríase que foron construídos para toda a eternidade".

SCHILLER, ”Guillerme Tell”

O albanel Abraham Knupfer, co esparavel na man, nos ares do andamio, canta tan alto, ao ler os versos góticos da grande campá, que nivela cos seus pés a igrexa de trinta arcobotantes e a cidade das trinta igrexas.

Ve como as tarascas trousan auga desde as lousas ao abismo confuso das galerías; ve fiestras, pendentes, pináculos, torreóns, tellados e a madeirame, que a ala dentada e inmóbil dun falcón lixa cun punto gris.

Ve as fortificacións que se recortan en forma de estrela, a cidadela que se enfoncha como un pavo nun escudo de armas, os patios dos palacios onde o sol seca as fontes e os claustros dos mosteiros onde a sombra xira arredor das pilastras.

As tropas imperiais aloxáronse no arrabalde. Por alá, un cabaleiro tamborila. Abraham Knufer distingue o seu chapeu tricorne, cos seus cordóns de la vermella, a súa escarapela atravesada por un alamar e a súa cola atada cunha cinta.

Aínda ve algo máis, no parque engalanado con xigantescos ramallos, en extensos prados de esmeralda, uns soldados criban cos seus arcabuces un paxaro de madeira chantado na punta dun maio. 

E no serán, cando a nave harmoniosa da catedral adormece, deitada cos brazos en cruz, distingue desde a escada, no horizonte, una poboación incendiada por xentes de armas, flamexante como un cometa no firmamento.

ALOYSIUS BERTRAND. Gaspar de la Nuit (1842) 

Calibán

Esta lingua que dominei

tenme dominada;

ensinoume maldicións

na linguaxe do dominador,

ensinoume a escravitude

na linguaxe do dominador,

e eu son unha muller violada e espida

cantando as palabras dunha nena perdida

pisando a punta das ondas

tentando recobrar...

o soño dunha virxe vestida ao luar,

acadando xestos a través das augas

cantando unha canción do fogar.

Son a filla dun home negro, aínda

varado ás beiras dos mares saxóns.

 ABENA BUSIA

Abana Busia (1953), poeta e editora ghanesa, profesora de Estudos de Xénero na Univ. de Rutgers e diplomática no Brasil. 

Calibán é o nome dun personaxe de Shakespeare, un escravo primitivo e salvaxe, reinterpretando posteriormente como símbolo do "home natural" de Rousseau, das clases oprimidas polo capitalismo ou polo colonialismo. Caliban está vinculado á visión europea dos nativos americanos e africanos.

Herdanza

Antes de pór o pendente frotou o metal que rodeaba o zafiro cun pauciño de algodón impregnado en líquido para limpar prata. Centos de estratos de tempo alzaron o voo deixando a superficie luminosa e espida. Achegouse, curiosa, e a xoia devolveulle a faciana adolescente da súa avoa probando o pendente ante un espello.

Paz Monserrat Revillo

Paz Monserrat Revillo (Tortosa, 1962), bióloga e profesora de Secundaria, foi galardoada en diversos certames polos seus relatos e microrrelatos.

Os cegos e o elefante

Había unha vez seis cegos que todos os días estaban sentados á beira dun camiño e vivían da caridade dos viandantes.

Un día oíron barullo de xente que pasaba polo camiño e preguntaron que estaba acontecendo. Unha muller contoulles que conducían un elefante para traballar nun bosque de alí cerca. A miúdo oíran falar dos elefantes, pero nunca viran un. Como ían poder, pois eran cegos?

Pediron á muller que os avisara cando o elefante se achegara, e, cando o fixo, os cegos saíron á estrada e chamaron ao dono. Pedíronlle que se detivese un momento para eles poderen ver o grande animal. No podían velo cos ollos, pero pensaron que se o tocaban coas mans poderían saber que aspecto tiña.

O primeiro pousou a man nun lateral do elefante. "Ben, ben –dixo–. Agora xa sei como é este animal: é idéntico a unha parede".

O segundo foi dar cun dos dous dentes incisivos que sobresaen da boca do elefante. “Irmán –dixo–. Estás equivocado. É redondo, liso e coa punta afiada. Asemella máis unha lanza ca calquera outra cousa“.

O terceiro agarrou a longa trompa do elefante. "Ambos os dous andades errados –dixo –. Calquera que teña dous dedos de fronte pode deducir que un elefante asemella unha gorda serpe".

O cuarto estendeu os brazos e chantounos arredor dunha das patas do elefante. "Oh, que cegos sodes! –dixo–. Para min está moi claro que é redondo e alto coma unha árbore".

O quinto home era moi alto e cadroulle agarrar unha das enormes orellas do elefante. “Mesmo sen ollos, deberiades poder ver que este animal non é como ningunha das cousas que nomeades –dixo–. Ten toda a pinta dun grande abano".

O sexto home, que era moi vello e lento, botou un tempo antes de poder atopar o elefante. Por fin, pillou o rabo do animal. "Oh, homes necios! –berrou–. Hoxe estades apaiolados. Este elefante nin asemella un muro, nin unha lanza, nin unha serpe nin unha árbore; e menos un abano. Calquera que o vexa debe sabelo: asemella unha corda".

Despois o elefante seguiu adiante. Os seis cegos sentaron á beira do camiño e botaron alí todo o día defendendo as súas opinións. Non se deron posto de acordo e chegaron a insultarse por teren percepcións diferentes. Todos e cada un crían saber a verdade, pero todos estaban errados porque só coñecían unha parte dela. As veces, tamén as persoas que teñen vista actúan coma parvos.

JAMES BALDWIN. The Blind Men and the Elephant. Versión dun conto tradicional hindú. 

James Baldwin (1924-1987) foi un escritor neoiorquino, activista polos dereitos civís. As súas novelas exploran os temas da identidade colectiva e denuncian as presións sociais contra negros e homosexuais.